Skráin Livandi mentan

Livandi mentan ella siðaarvur kann lýsast sum nakað, sum verður borið víðari frá ættarlið til ættarlið, og verður endurskapt av menniskjum í samspæl við náttúru, søgu og samtíð. Ætlanin við skránni Livandi Mentan er at vísa á tað ríkidømi og margfeldi av siðaarvi, ið er í Føroyum.

UNESCO sáttmálin um verju av siðaarvi kom í gildi í Føroyum 1. oktober 2018. Endamálið við UNESCO sáttmálanum er at lata upp fyri, at fólk í øllum heiminum kunnu seta orð á sín egna siðaarv, og á tann hátt tryggja, at siðaarvurin ikki verður gloymdur, men kann verða førdur víðari til komandi ættarlið.

Við at taka undir við UNESCO sáttmálanum hava Føroyar bundið seg til at virka fyri, at siðaarvurin kann hava sítt livandi virki í samfelagnum, at vitanin um siðaarvin verður varðveitt, og at skráseting, gransking og útbúgving verður framd á økinum.

Siðaarvur, so sum siðvenjur, ímyndir, framburðir, vitan, dugnaskapur, eins og tól, lutir, gripir og mentanarlig rúm, ið hava tilknýti til siðaarvin, og sum samfeløg, bólkar og í einstøkum førum einstaklingar viðurkenna sum part av sínum mentanararvi, kunnu verða sett í skránna. Einans siðaarvur, sum er í tráð við galdandi mannarættindi og ber í sær virðing millum samfeløg, bólkar og einstaklingar, og sum fremur burðardygga menning, kann sambært UNESCO sáttmálanum um verju av siðaarvi verða tikin við í hesa skrá.

Bátasmíð, føroyskur dansur og kvæði, virking av ull, umframt siðir, ið eru knýttir at serstaka føroyska matinum eru uppløgd evni at taka við í skránna, men eisini annað, so sum felagssangur, bindiklubbar og føstulávintshald, kann verða skrásett sum siðaarvur og partur av livandi mentanini í Føroyum.

Tað stendur øllum í boði at senda Tjóðsavninum uppskot um evni at seta í skránna.

Featured

Felagssangur

Felagssangur er, tá fólk koma saman og syngja. Sangurin kann vera høvuðsendamálið, men hann kann eisini vera ein partur av formligum og óformligum høvum. Nógvir teir somu sangirnir ganga aftur í sangheftunum, og hesir sangir eru ein óskrivaður partur av einum óalment, viðurkendum sangúrvali. Felagssangur finst nógva staðni í heiminum í størri ella minni mun, men serstakt í Føroyum er, at hann verður útintur í nógvum samanhangum.

Kappróður

Kappróður er tjóðarítrottur Føroya. FM-kappingar verða hildnar í sambandi við bygdarstevnur kring landið í summarhálvuni. Menn og kvinnur, vaksin, ung og børn kunnu luttaka í kappróðri. Yngstu luttakararnir skulu ganga í 5. flokki, tó skal róðursmaðurin/kvinnan vera 18 ár.Kappróður er ein gomul siðvenja. Hon er sannlíkt íkomin, tí gamalt var at rógva kapp á firðum og sundum. Róðrarbátarnir hava serføroysk snið. Róð verður í fimm-, seks-, átta- og tíggjumannaførum.

Føstulávintshaldið í Sumba

Í Sumba verður føstulávint hátíðarhildin á heilt serstakan hátt. Føstulávintshaldið er altíð leygardagin fyri føstulávintsmánadag. Dagurin byrjar við, at kommunan skipar fyri morgunmati í skúlanum. Á middegi møta tey, sum skulu sláa tunnu, í dansistovuni í búnum - hvíta skjúrtu, flagglitt silkiband og rósu, kaskett og myrkar buksur. Øll velja eitt nummar, sum ásetur eina ávísa raðfylgju undir tunnusláingini, og síðani verður marsjerað oman til tunnurnar í røttu raðfylgjuni. Menn og kvinnur sláa hvør sær, og øll hava sín egna flagglitta kepp at sláa við.

Sólarkaffi

Høg fjøll skugga fyri sólini í Leirvík á hávetri, men á Kongadegnum tann 11. februar, sigst sólin aftur at skína yvir Leirvíks bygd, eftir at hava verið burtur í 100 dagar. Tá bjóðar Bygdarhúsið til Sólarkaffi, við stórum kakuborði. Við hesum heilsa leirvíkingar sólini væl afturkomnari.

Fyrsta Sólarkaffi var hildið í 1978.

Reinavelting

Rasmus Rasmussen skrivar í bókini “Sær er siður á landi” soleiðis um reinavelting:

“Við kornvelting var soleiðis skipað fyri frá fyrndartíð, at maður velti ein sjeyndapart av sínum bø undir korn hvørt ár. Soleiðis kom bøurin at liggja til gras í seks ár millum hvørja velting, og tá meðalbreiddin á einum teigi var okkurt um sjey reinir, var allur bøurin botnveltur í 49 ár”. Leggjast kann afturat, at bøurin somuleiðis varð taðaður og veittur í samband við veltingina”

Barnasangir

Barnasangir hava altíð verið partur av uppaling og siðmenning av børnum. Á dagstovnum verða barnasangir, vísur og ramsur sungnar við børnunum í ymiskum samanhangum. Tað er bæði gamalt og nýtt, ið verður sungið.

Ull og ullarvirkan

Gamla orðatakið “ull er Føroya gull” lýsir, hvussu stóran týdning ullin hevur havt í Føroyum. Í Føroyum hevur seyðurin mest sum altíð havt stóran týdning. Í dag er tað mest kjøtið, sum hevur týdning, men fara vit aftur í tíðina, so var tað ullin, sum hevði størsta týdningin. Øll ullin varð hagreidd og brúkt til mest sum alt, sum hevði við klæðir at gera. Hon var roytt av seyðinum, vaskað, nappað, karðað og spunnin og síðani bundin ella vovin til pløgg. Ullin er ikki Føroya gull longur, og stórur partur av ullini verður burturbeindur. Hóast tað er ull og ullarvirkan enn ein týðandi siðaarvur í Føroyum, og tað eru enn bólkar og einstaklingar, ið virka ullina. Harumframt eru sniðgevar og listafólk, sum eisini brúka ullina í teirra virksemi.

Grind

At fara í grind er siðurin at reka flokkar av grind inn á grunnan sjógv og hála teir inn á ein sandin, har teir verða avlívaðir við serligum amboðum. Síðan verður grindin skorin upp og tvøstið og spikið verður býtt út í drápspartar ella/og heimapartar. At fara í grind í Føroyum er ein siðaarvur, sum gongur heilt aftur til landnámstíðina og sum hevur verið borin víðari frá ættarliði til ættarlið. Grindin er tískil blivin ein partur av tí føroyska siðaarvinum og partur av tí mati, vit fáa úr sjónum.

Føroyski Dansurin

Føroyski dansurin hevur uppruna í ringdansi, ið var dansaður víða um í miðeuropa í miðøld, men hevur fingið síni serligu føroysku sereyðkenni. Føroyski dansurin er livandi og hevur í øldir verið fluttur frá ættarliði til ættarlið og er, saman við málinum, grundbulurin í føroyska mentanarliga samleikanum. Føroyski dansurin er samansettur av trimum grundsúlum: 1) forteljandi kvæðum, vísum og tættum, 2) sjálvum dansinum, 3) lagnum, ið verður kvøðið. Sermerki er, at skipari stýrir dansinum og eingi ljóðføri verða brúkt.

ENGLISH ➣

Føroyski báturin

Upprunin er norrøni súðubygdi báturin, men føroyski báturin er vorðin lagaður til umstøðurnar í Føroyum, og bátasmiðir hava í øldir ført handverkið víðari til næstu ættarlið. Hann hevur verið álitið í fiskiskapi, til veiðu og til flutnings millum oyggjarnar. Føroyski báturin hevur ikki longur sama týdning, og hann verður í dag mest brúktur til kappróður og annað frítíðarvirksemi. Men enn verða føroyskir bátar smíðaðir, og enn hava vøkru bátarnir sín týðandi lut í føroyskari mentan.

ENGLISH ➣